Rozwiązanie to wdrożyło niejedno państwo na świecie. Czy do tego grona dołączy również Polska?

Tanie, lekkie i łatwe do formowania w niezliczone kształty – plastikowe butelki podbiły świat. Niestety, stały się także symbolem rosnących się w oszałamiającym tempie, wszechobecnych plastikowych śmieci. Butelki z tworzyw sztucznych stały się jedną z największych ekologicznych bolączek ludzkości.

Podczas gdy koszty ekonomiczne i środowiskowe tych odpadów są jak najbardziej realne i nieustannie rosną, coraz intensywniej poszukujemy rozwiązania problemu. Butelki z kaucjami zwrotnymi są w stanie umożliwić nam dalsze korzystanie z dobrodziejstw plastikowych opakowań, zniechęcając nas jednocześnie do bezrefleksyjnego pozostawiania ich w przypadkowych miejscach, gdy tylko je opróżnimy.

W listopadzie Wielka Brytania rozpoczęła dyskusję nt. wprowadzenia kaucji za plastikowe butelki. Oprócz ministrów w Londynie również szkockie i walijskie władze regionalne zastanawiają się nad podobnymi działaniami.

- Musimy chronić nasze oceany i życie morskie przed odpadami z tworzyw sztucznych, jeśli chcemy być pierwszym pokoleniem, który pozostawi środowisko w lepszym stanie, niż je zastaliśmy - powiedział niedawno brytyjski minister środowiska Michael Gove.

Trwałość i niskie koszty które sprawiają, że plastik jest tak użyteczny, czynią go jednocześnie ogólnoświatowym i trwałym zanieczyszczeniem. Oprócz zaśmiecania naszych miast i wsi oraz gromadzenia się na wysypiskach, około 8 milionów ton plastiku rocznie trafia do oceanów. Szkodzi on setkom gatunków, od żółwi aż po plankton.

W poszukiwaniu rozwiązań

Plastikowe butelki stanowią znaczną część zalegających w morzach odpadów – szacuje się, że na świecie co minutę kupuje się ich około miliona. Odwrócenie trendu, w którym zalewają one środowisko wymaga ograniczenia ich użycia i wprowadzenia butelek wielokrotnego użytku. Jednocześnie oznacza to zbieranie jak największej liczby opakowań jednorazowych, tak by mogły one zostać poddane recyklingowi.

Systemy kaucji zwrotnych polegają na tym, że konsumenci ponoszą niewielką opłatę dodatkową (np. w USA wynosi ona 5 centów) za każdym razem, gdy kupują określony rodzaj produktu. Otrzymują oni zwrot pieniędzy po oddaniu pustych pojemników do punktu zbiórki (często jest to zlokalizowana w sklepie maszyna, wydająca pieniądze w zamian za butelki). Podobne mechanizmy funkcjonują od wielu lat w przypadku butelek szklanych.

Systemy kaucyjne są dobrym sposobem dla krajów, które mają już uporządkowaną gospodarkę odpadami, dodatkowo podnosząc poziom zbiórki i segregacji tak, aby więcej zasobów – w tym tworzyw sztucznych - zostało ponownie wykorzystanych lub poddanych recyklingowi. – Mogą to zrobić, gwarantując sobie dostęp do surowców o bardzo wysokiej jakości – mówi Mauro Anastasio z Europejskiego Biura Ochrony Środowiska, sieci 140 organizacji naciskających na bardziej ekologiczną politykę na kontynencie.

System ten umożliwia przetworzenie z zyskiem zużytych butelek na nowe zamiast stosowania produktów niższej jakości. Jest to przykład efektywnego surowcowo podejścia  w duchu "ekologicznej gospodarki", zorientowanej na bardziej zrównoważoną produkcję i konsumpcję.

Podnoszenie skuteczności zbiórki

Twórcy kampanii przewidują, że planowany w Wielkiej Brytanii system może podnieść wskaźnik zwrotu plastikowych butelek z 57 do 80 lub 90 procent, poziomów które odnotowuje się w innych krajach europejskich, takich jak Niemcy i Szwecja, gdzie przy zakupie opakowania obowiązuje kaucja.

Zwolennicy twierdzą, że system kaucyjny może się również przyczynić do obniżenia kosztów dla gmin – a co za tym idzie również dla podatników – w zakresie zbierania, segregowania i unieszkodliwiania wykorzystanych opakowań. Szacunki wskazują, że opracowywany system kaucyjny dla plastikowych butelek może skutkować oszczędnościami dla angielskich władz lokalnych rzędu 35 milionów funtów rocznie.

Nie wszyscy są przekonani

Niektórzy przeciwnicy pomysłu porównywali system kaucyjny do podatku. Inni twierdzili, że bardziej opłacalne byłoby promowanie i poszerzanie już istniejących programów edukacji obywatelskiej i kampanii recyklingowych, które obejmują swoim zakresem więcej rodzajów odpadów.

Europejskie Biuro Ochrony Środowiska uważa, że ​​budowa spalarni, które spalają strumień odpadów z tworzyw sztucznych na potrzeby produkcji energii elektrycznej, osłabiła nacisk na intensyfikację działań w zakresie promowania recyklingu, np. we Francji.

Mimo to systemy kaucyjne zyskują coraz większą popularność.

W ostatnich latach z powodzeniem wprowadziły je Estonia i Litwa, a kolejne trzy stany australijskie ogłosiły plany pójścia w ich ślady. Większość kanadyjskich prowincji i wiele stanów USA również czerpie korzyści z systemów kaucyjnych.

Nie tylko dla bogatych

Potencjał zauważalny jest również w biedniejszych regionach.

W krajach o niskich dochodach ilość odpadów z tworzyw sztucznych rośnie wraz ze standardem życia i liczbą ludności, jednak 40-60% odpadów to wciąż produkty organiczne. Aż 60 procent odpadów nie podlega tu zbiórce – większość z nich jest nielegalnie składowana lub spalana. Wysypiska to często otwarte, w żaden sposób niezarządzane hałdy śmieci.

Priorytetem w tych krajach jest usprawnienie procesu zbiórki odpadów, separacja materiałów organicznych do przyszłego kompostowania oraz budowa bezpiecznych składowisk odpadów, z których zanieczyszczenia – w tym plastiki – nie przedostają się do arterii wodnych lub oceanów.

Systemy kaucyjne odgrywać tu mogą rolę w ramach wysiłków na rzecz zmniejszenia zanieczyszczenia i podnoszenia poziomów recyklingu, choć ich wprowadzenie wiąże się z istotnymi inwestycjami.

Rządy mogą być zmuszone do wprowadzenia ustawodawstwa oraz zapewnienia odpowiedniej edukacji społeczeństwa, dotyczącej wpływu odpadów na środowisko i zdrowie oraz korzyści płynących z ograniczania ich ilości. Potrzebne może okazać się wsparcie w kreowaniu nowych branż, które będą przetwarzać i wykorzystywać odzyskane materiały. Sprzedawcy detaliczni musieliby dostosować się do wypłacania kaucji oraz przygotować do sortowania i przechowywania butelek.

Takie zmiany wymagają czasu. Systemy kaucyjne mogłyby jednak wydatnie przyczynić się do zachęcenia konsumentów i odbiorców odpadów – zarówno formalnych, jak i nieformalnych – do starannego segregowania i zwrotu butelek.

Opracowanie i tłumaczenie na podstawie materiału UN Environment